پلیس و حقوق شهروندی

سرتیپ اسماعیل احمدی مقدم،فرمانده پلیس ایران گفته است که کمیسیون رعایت حقوق شهروندی در پلیس تشکیل می شود.
در ایران درباره حقوق شهروندان و همچنین حقوق متهمان در بازداشتگاه ها،قانونی با نام " قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی" وجود دارد ولی به آن عمل نمی شود.این قانون که در سال 1383 تصویب شده،به خوبی حقوق متهمان و نحوه بازداشت،بازجویی و رفتار با آن ها را مورد توجه قرار داده است اما در سال های پس از تصویب این قانون،بارها در زندان ها و بازداشتگاه ها،رفتارهایی از سوی پلیس و ماموران صورت گرفته که مصداق نقض این قانون است.
بازجویی فنی
در خبرهای جنایی که در صفحه حوادث روزنامه های ایران چاپ می شود، معمولا عبارت "بازجویی فنی" در همه آن ها دیده می شود.آیا می دانید بازجویی فنی چیست؟من هم نمی دانستم اما هنگامی که در سال 1384 و به دلیل وبلاگ نویسی به زندان افتادم،معنای آن را فهمیدم.در آن سال من در بند عمومی زندان و در کنار کسانی بودم که اتهامشان "قتل،سرقت و اعتیاد"بود.روزی یکی از زندانی ها که نوجوان بود و به اتهام سرقت بازداشت شده بود برایم تعریف کرد که در اداره آگاهی و در زیر فشارهای جسمی ناچار شده است که برای رهایی از این فشارها بگوید که هر چه دزدی در شهر انجام شده،کار اوست.یا یکی دیگر از زندانی ها نقاطی از سر خود را به من نشان داد که مانند یک خط ایجاد شده بود و مو نداشت.او می گفت این ها نتیجه ضربات شلاق در اداره آگاهی است.از زندانیان که بیشتر پرس و جو کردم دیدم عمدتا این فشارها را که در میانشان به "جوجه کباب،دستبند قپانی،آویزان کردن و..."مشهور بود؛تحمل کرده اند.تازه آن هنگام فهمیدم که بازجویی فنی چیست.
مبنای بازجویی فنی
یکی از روش هایی که در گذشته های دور برای تعقیب و کشف جرم به کار گرفته می شده،سیستم "اتهامی" بوده است.از نظر تاریخی این سیستم،کهنه ترین روش رسیدگی به پرونده های قضایی است.در سیتم اتهامی،مهم ترین راهکار اثبات حقایق،یاری جستن از روش "اوردالی"(ordalie)بوده است.به این ترتیب که هرگاه "متهم"برای اثبات بی گناهی خود نمی توانسته است دلیلی بیاورد،سوگند او نیز پذیرفته نمی شده است و ناگزیر به اوردالی تن می داد.اوردالی دارای دو روش "گرم" و "سرد" بوده است.در روش گرم از روغن داغ یا آتش و یا آهن گداخته و در روش سرد از زهرهای مختلف برای اثبات بی گناهی متهم بیچاره استفاده می شده است.به عنوان نمونه متهم را به داخل آتش می انداختند،چنانچه سالم بیرون می آمد،بی گناهی او ثابت می شد.
در سیستم اتهامی دو ویژگی آشکار است:نخست آنکه متهم،ذاتا مجرم انگاشته می شود.دوم آنکه در این سیستم به جای آنکه دستگاه قضایی با دلیل و مدرک جرم متهم را ثابت کند،متهم باید شکنجه های وحشتناک را تاب بیاورد و دم نزند تا دلیلی شود بر بی گناهی اش.
هر چند سیستم اتهامی،روشی کهنه است و به گذشته های دور تاریخ تعلق دارد ولی این سیستم کهنه تاریخی،در تاریخ جا نمانده است و همگام با آن،جلو آمده است.
من بر این باورم آنچه که در ایران با نام "بازجویی فنی" رواج دارد،شکل جدیدی است از همان سیستم اوردالی.یعنی در سیستم بازجویی فنی به جای آنکه با "سند و مدرک"متهم را بازداشت و روانه دادگاه کنند،ابتدا مظنون را بازداشت می کنند و سپس با بازجویی فنی در صدد جمع آوری مدرک بر می آیند.حال اگر متهمی بتواند در برابر این بازجویی تاب آورد(که تقریبا غیرممکن است)رها می شود.
اولویت کمیسیون حقوق شهروندی
اگر فرمانده پلیس و کمیسیون حقوق شهروندی در رعایت حقوق شهروندی "شهروندان، متهمان و مجرمان" جدی هستند،باید:
1-"قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی"به همه ادارت نیروی انتظامی،کلانتری ها و بازداشتگاه ها ابلاغ شود و یادآوری گردد که این قانون مبنای بازداشت ها و بازجویی ها باشد.
2-پوشش و نوع لباس مردم را موضوعی کاملا شخصی بدانند و "پلیس امنیت اخلاقی" را که به حریم خصوصی شهروندان وارد می شود و به نوع پوشش و مدل مو ایراد می گیرد،منحل کنند.
3-سیستم بازجویی فنی را در اداره آگاهی تعطیل کنند.
4-لباس پلیس،برتری نمی آورد.به ماموران پلیس آموزش داده شود که از لباس خود که برایشان نوعی قدرت می آورد،استفاده نابجا نکنند.
5-مردم آزادند در حریم خصوصی خود سبک زندگی شان را تعیین کنند؛.مثلا آن ها می خواهند مجالس شادی برپا کنند و آنتن ماهواره داشته باشند؛پلیس به این حریم نیز نباید وارد شود.
6-مامورانی که حقوق شهروندی را رعایت نمی کنند تنبیه شوند و در صورت تکرار نقض حقوق شهروندی از کار برکنار شوند.

پی نوشت: امروز صبح رفتم دادگاه تا از آخرین وضعیت یکی از پرونده هایم اطلاعاتی به دست آورم.مقابل در ورودی،مامور نیروی انتظامی اقدام به بازرسی بدنی من و کیف دستی ام کرد.این مامور در هنگام بازرسی کیف دستی ام،زیپ آن را به شدت کشید و سبب شد که زیپ خراب شود.وقتی به او برای این رفتارش اعتراض کردم؛جواب سربالا داد و با من طلبکارانه برخورد کرد.فکر می کنم این مامور نمی دانست که باید حقوق شهروندی را رعایت کند!
البته بعضی رفتارها ریشه در فرهنگ استبدادی ما ایرانیان دارد که با بخشنامه و قانون در کوتاه مدت نمی توان آن ها را اصلاح کرد؛بلکه فرهنگ استبدادی باید جای خود را به فرهنگ مدارا و احترام و قانونمندی بدهد.یعنی یک پروسه طولانی مدت برای تغییر برخی رفتارهایمان باید طی شود.